ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 2، اردیبهشت 1404 ، شماره پی در پی 108

درآمدی بر تساهل و تسامح در سیر رباعی فارسی از قرن هشتم تا دوران معاصر

صفحه (19 - 44)
آزاده حسن‌نژاد شیخ محمد ، علی محمد مؤذنی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1403

چکیده

زمینه و هدف: جستار حاضر بر آن است تا به تحلیل و بررسی سبک فکری رباعی‌سرایان فارسی‌زبان از قرن هشتم تا دوران معاصر بپردازد. رباعی پس از خیام همچنان با رویکردهایی که بیشتر حول محور دم غنیمت‌شماری میچرخد تا دوران معاصر ادامه داشته است. هدف اصلی این مقاله تحلیل و بررسی سبک فکری رباعیات فارسی از قرن هشتم تا دوران معاصر است.

روش پژوهش: شیوه پژوهش در این مطالعه، توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای است. جامعه آماری در این مقاله گزیده ای از رباعیات برجسته ترین شاعران قرن هشتم تا دوران معاصر میباشد.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که مهمترین مبانی اندیشه و تفکر رباعی‌سرایان از قرن هشتم به بعد مسائلی مانند دم غنیمت شماری، توجه به می و باده، یأس فلسفی، حیرت، مدارا و سازگاری میباشد که همگی نمودی از تساهل و تسامح بشمار می‌آیند.

نتایج پژوهش: نتایج پژوهش و حاصل تحقیق بیانگر آن است که از میان مؤلفه های تساهل و تسامح توجه به دم غنیمت‌شماری و خوشباشی به سبک و سیاق اندیشه خیام در میان رباعیات مورد بررسی نسبت به سایر مؤلفه ها از بسامد بیشتری برخوردار است.

کلمات کلیدی
رباعی , تساهل , تسامح , شعر قرن هشتم تا دوران معاصر

• اشپولر. برتولد (1386). تاریخ ایران در قرون نخستن اسلامی. ترجمه: جواد فلاطوری. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص 142.
• آذر پیک. آرش و مسیح. نیلوفر (1402). چارانک‌سرایی: انواع بدعتها و بدایع در ژانر رباعی. پژوهشهای نوین ادبی. سال دوم. شماره دوم. پیاپی4. صص 44 ـ 64.
• برن. ژان (1375). فلسفه اپیکور. ترجمه: سید ابوالقاسم پورحسینی. تهران: سپهر، صص 41 ـ 107.
• پورجافی. علی حسین (1378). جریانهای شعری معاصر فارسی: از کودتای 1332 تا انقلاب 1357. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر، صص 54 ـ 53.
• حاتمی. سعید (1395). زمینه های اجتماعی و فکری اندیشه اغتنام فرصت در رباعیهای فارسی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. سال هشتم. شماره سی و یکم. صص 139 ـ 168.
• خرمشاهی. بهاء‌الدین (1376). مدارا در قرآن. نامه فرهنگ شماره 28. صص 71 ـ 75.
• خیام. حکیم عمر (1382). رباعیات خیام در منابع کهن. به کوشش علی میرافضلی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ص 43.
• دهخدا. علی‌اکبر (1377). لغتنامه. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• زبردست. ایرج (1395). مجموعه رباعی: شهری که در آن مرگ از آن میخواند. تهران: چشمه.
• سارتر. ژان پل (1376). اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر. ترجمه: مصطفی رحیمی. تهران: نیلوفر، صص 47 ـ 48.
• شریفی. سیده سمیه و دیگران (1402). تحلیل مقایسه ای آیرونی هستی در رباعیات خیام و مثنویهای عطار. نشریه علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. دوره 16. شماره پیاپی 89. صص 95 ـ 116.
• شعبانی. اکبر و پیرگزی. هادی (1397). بررسی سبک‌شناسی رباعیات جلیل صفربیگی و میلاد عرفانپور با رویکرد سطح فکری. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. شماره 4. پیاپی 42. صص 163 ـ 183.
• شفیعی کدکنی. محمدرضا (1368). موسیقی شعر. تهران: آگه، صص 2-477
• شمیسا. سیروس (1373). سیر رباعی در شعر فارسی. تهران: فردوس، صص 35 ـ 94-182.
• صفا. ذبیح‌الله (1371). تاریخ ادبیات در ایران. ج1. تهران: فردوسی، ص 100.
• صفربیگی. جلیل (1399). مجموعه رباعی. تهران: نشر چشمه.
• عرفانپور. میلاد (1395). درباره تو: مجموعه رباعیات میلاد عرفانپور. تهران: انتشارات سوره مهر.
• قیس‌رازی. شمس (۱۳۶۲). المعجم فی معاییر اشعار العجم. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر، ص 114.
• کیخای فرزانه. احمدرضا (1389). عوامل مشترک شادمانگی در رباعیات خیام، مولوی و شرفنامه نظامی. پژوهشنامه ادب غنایی. دانشگاه سیستان و بلوچستان. سال هشتم. شماره پانزدهم. صص 119-144.
• مشهدی. محمد امیر و دیگران (1389). سبک‌شناسی فکری رباعیات مولانا. فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال سوم. شماره سوم. پیاپی 9. صص 137 ـ 153.
• مؤتمن. زین‌العابدین (1364). شعر وادب فارسی. تهران: زرین، ص 208.
• یوشیج. نیما (1392). رباعیات نیما یوشیج. چاپ دوم. تهران: مروارید.